Voor velen is spreken de meest vanzelfsprekende manier van communicatie. Maar voor mensen die niet kunnen spreken is verbale communicatie niet mogelijk. Dat betekent echter niet dat zij geen behoefte hebben aan expressie. Integendeel: emoties leven net zo krachtig bij hen als bij ieder ander, en het uiten van die emoties is van essentieel belang voor hun regulatie, welzijn en ontwikkeling. 

Ik kom binnen op een kinderdagcentrum met mijn harp en speel en zing een lied. Op de groep begint een client te huilen, geraakt door de klanken. Ik benoem haar emoties op haar spraakcomputer en zing dat zij ze mag uiten. Ze gaat harder huilen en haar emoties komen los. Ik blijf bij haar, maak muziek en observeer. Na enkele minuten wordt ze zelf weer rustig en vraagt ze of ze mee mag spelen op de harp.

Een mooi voorbeeld over hoe belangrijk het is om emoties te erkennen met gebruik van Ondersteunde Communicatie. Wat ik echter vaak zie is dat cliënten verzocht worden te stoppen met het uiten van emoties. Ze worden gesust: ‘’Er is niks aan de hand.’’ ‘’Nu is het klaar.’’ Maar juist het ontkennen van emoties kan voor veel gedragsproblemen zorgen. Juist bij cliënten die niet in woorden kunnen vertellen hoe ze zich voelen is het uiten van emoties zo belangrijk.

Hoe kun je dit proces begeleiden?

1. Erkenning van de emotie m.b.v. Ondersteunde Communicatie. Benoemen: ‘’Jij bent boos. Ik zie het. Het mag er zijn en is welkom.’’
2. Uiten van de emotie. Ondersteun het uiten van de emotie door aanwezig te zijn of als dit passend is mee te doen. Bijv. Stampen met voeten of vuisten op tafel slaan om boosheid te uiten.
3. Wacht, kijk en blijf aanwezig. Geef ruimte aan de emotie en observeer wat er gebeurt.

Een andere manier om uiting te geven aan emoties is het gebruiken van de stem. Al sinds de oertijd zingt de mens. Ver voordat er taal was. Ook onze niet-sprekende cliënten kunnen vaak geluiden maken met hun stem. Vaak worden deze geluiden als onprettig ervaren en willen we dat ze stoppen. Maar deze geluiden hebben een functie. Zo werken ze regulerend voor de cliënt. Probeer eens om deze geluiden te imiteren en mee te doen. Kijk wat er gebeurt en ontstaat.

Zelf imiteer ik regelmatig de klanken van mijn cliënten en vele reageren hier positief op. Ze worden uitgenodigd om zelf ook klanken te maken en krijgen het gevoel gehoord te worden. Er ontstaat door samen klanken te maken contact en echte verbinding. Ook ontstaan er spontaan liederen zonder woorden maar met klanken. Oerklanken die in ons leven en naar buiten mogen stromen.

Tenslotte is het (samen) neuriën van de eenvoudige klank Ohm een fijne manier om in nabijheid van een cliënt te komen. Deze oerklank geeft een gevoel van rust en ontspanning. De klank veroorzaakt trillingen in het lichaam, vooral in borst, keel en hoofd. Het langzaam uitademen op de klank vertraagt je uitademing waardoor je zenuwstelsel kalmeert. Het helpt je uit je hoofd te komen en in je lichaam te zakken. Probeer het zelf maar eens!

Het is donderdag ochtend, ik kom binnen bij het kinderdagcentrum. Hier werk ik vandaag met Yvi die me begroet met een grote glimlach. Ik begroet haar door op de spraakcomputer “goedemorgen” te modelleren. Ik merk op dat ze veel spanning in haar lijf lijkt te hebben daarom besluit ik met de klankschaal te starten vandaag. 

Klankschalen geven zowel een zuivere, resonerende klank die lang hoorbaar is, als een trilling die voelbaar is in het lichaam. Het water dat in ons lichaam zit (ongeveer 60%) wordt beïnvloed door deze trilling en komt in beweging. De trillingen van de klankschalen veroorzaken een lichte interne massage van het lichaam.

Zodra ik de klankschaal aansla, reageert Yvi hierop door te lachen en te reiken naar de schaal. Ondertussen modelleer ik op de spraakcomputer “jij” en “willen”. Jij wil muziek maken! Ik laat de klankschaal een paar keer van haar kruin naar haar voeten zakken. Dan laat ze een diepe zucht horen. Hèhè, er komt ontspanning in haar lijf. We maken samen muziek en ik laat Yvi met de spraakcomputer kiezen of ze “nog een keer” het geluid van de klankschaal wil horen of wil “stoppen”. Samen plezier staat voorop, ondersteund door de klankschaal en nog belangrijker een mooie communicatie oefening in het aangeven wat je wil.

De dag erna ben ik te gast bij een groep niet-sprekende cliënten die allemaal gebruik maken van Ondersteunde Communicatie. Ook hier is klankwerk de ingang om met hen te werken en spelenderwijs te leren. Tijdens de groepsles krijgen de cliënten verschillende instrumenten te zien, voelen en horen. Zoals de ocean drum, deze klinkt alsof de zee in de ruimte aanwezig is. Ik vraag een cliënt of hij wil dat de zee harder moet klinken of juist zachter. Door steeds te vragen wat cliënten fijn en leuk vinden wordt hun eigen regie vergroot. Door met klanken te werken die zorgen voor ontspanning en rust ontstaat er een mooie opening voor communicatieve participatie in veiligheid en vanuit rust. 
Later krijg ik terug te horen dat de cliënten de rest van de dag relaxt waren en zichtbaar meer ontspannen in hun lijf. 

Het werken met klankschalen en andere instrumenten zie ik als een prachtige toevoeging binnen mijn werk als logopedist en OC Specialist. Bij veel mensen is klank een prachtige, zachte ingang voor ontspanning en verbinding. Dit geldt zeker ook voor niet of nauwelijks sprekende cliënten.