Afgelopen mei ben ik verhuisd. Naar een nieuwe plek, een nieuwe omgeving. En zoals bij elke verhuizing: je moet door al je spullen heen, keuzes maken — wat neem je mee, wat gooi je weg, wat moet je vervangen of opnieuw kopen? In je nieuwe huis krijg je een andere indeling: alles moet opnieuw een plek krijgen.

En dan begint het pas echt.

Waar staat je bed? Waar ga je slapen? En zelfs dan: als je ’s nachts wakker wordt weet je even niet meer waar je bent. In het begin moet je dat soort dingen weer helemaal opnieuw in je systeem krijgen. Alles wat eerst automatisch ging, moet je opnieuw bedenken. En dan heb je nog niet eens kennisgemaakt met de nieuwe buurt. Waar haal je je boodschappen? Hoe werkt het openbaar vervoer? Welke weg moet je lopen?

Kortom: je vaste patronen worden overhoopgehaald. Alles is nieuw. En dat vraagt veel aanpassing, zelfs als je zelf gekozen hebt voor die verhuizing. 

Wat als je die aanpassing niet zomaar kunt maken?

Voor mensen met een verstandelijke beperking – en vooral ook mensen met autisme – is zo’n verandering nóg complexer. Nieuwe routines aanleren of bestaande loslaten is voor hen geen kleine opgave. Ze hebben vaak juist behoefte aan structuur en voorspelbaarheid. Dingen die altijd hetzelfde zijn.

Een verhuizing betekent voor hen niet alleen een nieuw huis, maar ook verlies van overzicht, controle, veiligheid. En dan komt daar ook nog eens bij dat het vaak moeilijk is om onder woorden te brengen wat ze voelen of nodig hebben.

Hoe ondersteunde communicatie houvast kan geven

Gelukkig is er een manier om die overgang minder verwarrend en overweldigend te maken: ondersteunde communicatie (OC). Daarmee geef je mensen hulpmiddelen om te begrijpen wat er gebeurt én om zich te uiten.

Bijvoorbeeld door:

📷 Foto’s van het nieuwe huis, de kamer, de straat, de supermarkt, en de nieuwe mensen die ze gaan ontmoeten. Zo ontstaat er vooraf al een beeld van wat gaat komen. 

📘 Sociale verhalen, waarin je stap voor stap met beeld en taal uitlegt wat er gaat gebeuren. Dit kun je bijvoorbeeld maken met Pictello, een app waarmee je visuele verhalen samenstelt met foto’s, tekst en spraak.

🖼️ Pictogrammen, in een spraakcomputer of op papier, waarmee je visueel uitlegt: je woont nu hier → je gaat verhuizen → dit is je nieuwe huis → zo ziet je kamer eruit → dit zijn de mensen daar → hier doe je boodschappen. 

🔁 Herhaling en voorbereiding: dit is geen eenmalig gesprek. Je komt er telkens op terug, herhaalt het, checkt of er vragen zijn, laat dingen zien, oefent samen. Je kunt het gesprek ondersteunen met tekeningen of visuele stappenplannen, zodat het steeds herkenbaar blijft.

Ook een aftelkalender kan helpen: elke dag samen een hokje afstrepen tot de verhuizing geeft structuur en overzicht. 

Voor mensen die niet vanzelf kunnen zeggen wat ze voelen, is het extra belangrijk dat wij hun manier van communiceren serieus nemen. Dat we hen helpen grip te krijgen op wat er gebeurt. Niet alleen om ze te informeren, of om ze gerust te stellen — maar ook om hen een eigen stem te geven. In de vorm van bijvoorbeeld een spraakcomputer, pictogrammen of een sociaal verhaal waar ze op kunnen terugvallen. Zodat ze niet alleen begrijpen wat er gebeurt, maar ook zelf kunnen reageren, vragen stellen of hun gevoel laten zien. 

Een verhuizing is meer dan alleen een nieuw adres!

Ondersteunde communicatie is geen luxe — het is een noodzaak. Mensen die niet vanzelf kunnen zeggen wat ze voelen of begrijpen, hebben juist bij grote veranderingen zoals een verhuizing houvast nodig. Niet pas achteraf, maar vanaf het allereerste moment. Zodat zij niet alleen begrijpen wat er gebeurt, maar ook een stukje eigen regie ervaren over wat er met hen gebeurt.

Met foto’s, pictogrammen, sociale verhalen en spraakcomputers geef je iemand de mogelijkheid om grip te krijgen op zijn nieuwe wereld — en om zich daarin uit te spreken.

Zonder communicatie geen begrip. En zonder begrip geen rust.

Daarom is ondersteunde communicatie niet optioneel. Het is de sleutel tot veiligheid, voorspelbaarheid en vertrouwen.
Voor iedereen die niet zelf kan zeggen wat er in hem omgaat.

Want een verhuizing verandert niet alleen je adres.
Het verandert je hele leven. 

Voor velen is spreken de meest vanzelfsprekende manier van communicatie. Maar voor mensen die niet kunnen spreken is verbale communicatie niet mogelijk. Dat betekent echter niet dat zij geen behoefte hebben aan expressie. Integendeel: emoties leven net zo krachtig bij hen als bij ieder ander, en het uiten van die emoties is van essentieel belang voor hun regulatie, welzijn en ontwikkeling. 

Ik kom binnen op een kinderdagcentrum met mijn harp en speel en zing een lied. Op de groep begint een client te huilen, geraakt door de klanken. Ik benoem haar emoties op haar spraakcomputer en zing dat zij ze mag uiten. Ze gaat harder huilen en haar emoties komen los. Ik blijf bij haar, maak muziek en observeer. Na enkele minuten wordt ze zelf weer rustig en vraagt ze of ze mee mag spelen op de harp.

Een mooi voorbeeld over hoe belangrijk het is om emoties te erkennen met gebruik van Ondersteunde Communicatie. Wat ik echter vaak zie is dat cliënten verzocht worden te stoppen met het uiten van emoties. Ze worden gesust: ‘’Er is niks aan de hand.’’ ‘’Nu is het klaar.’’ Maar juist het ontkennen van emoties kan voor veel gedragsproblemen zorgen. Juist bij cliënten die niet in woorden kunnen vertellen hoe ze zich voelen is het uiten van emoties zo belangrijk.

Hoe kun je dit proces begeleiden?

1. Erkenning van de emotie m.b.v. Ondersteunde Communicatie. Benoemen: ‘’Jij bent boos. Ik zie het. Het mag er zijn en is welkom.’’
2. Uiten van de emotie. Ondersteun het uiten van de emotie door aanwezig te zijn of als dit passend is mee te doen. Bijv. Stampen met voeten of vuisten op tafel slaan om boosheid te uiten.
3. Wacht, kijk en blijf aanwezig. Geef ruimte aan de emotie en observeer wat er gebeurt.

Een andere manier om uiting te geven aan emoties is het gebruiken van de stem. Al sinds de oertijd zingt de mens. Ver voordat er taal was. Ook onze niet-sprekende cliënten kunnen vaak geluiden maken met hun stem. Vaak worden deze geluiden als onprettig ervaren en willen we dat ze stoppen. Maar deze geluiden hebben een functie. Zo werken ze regulerend voor de cliënt. Probeer eens om deze geluiden te imiteren en mee te doen. Kijk wat er gebeurt en ontstaat.

Zelf imiteer ik regelmatig de klanken van mijn cliënten en vele reageren hier positief op. Ze worden uitgenodigd om zelf ook klanken te maken en krijgen het gevoel gehoord te worden. Er ontstaat door samen klanken te maken contact en echte verbinding. Ook ontstaan er spontaan liederen zonder woorden maar met klanken. Oerklanken die in ons leven en naar buiten mogen stromen.

Tenslotte is het (samen) neuriën van de eenvoudige klank Ohm een fijne manier om in nabijheid van een cliënt te komen. Deze oerklank geeft een gevoel van rust en ontspanning. De klank veroorzaakt trillingen in het lichaam, vooral in borst, keel en hoofd. Het langzaam uitademen op de klank vertraagt je uitademing waardoor je zenuwstelsel kalmeert. Het helpt je uit je hoofd te komen en in je lichaam te zakken. Probeer het zelf maar eens!

Ondersteunende Communicatie Hulpmiddelen

Bij ondersteunde communicatie denken we vaak aan gebaren, pictogrammen of spraakcomputers. Maar wat als iemand door motorische en visuele beperkingen deze niet kan bedienen of zien? Communicatie is meer dan alleen JA en NEE zeggen. Het gaat om verhalen delen, nieuwsgierig zijn en écht deelnemen aan gesprekken. Dit draagt bij aan de kwaliteit van leven.

Als OC-specialist werk ik met kinderen, jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking. Vaak kunnen ze niet of nauwelijks verstaanbaar spreken en is er sprake van motorische en zintuiglijke beperkingen. Voor hen zijn de apps Pictello en WidgitGo  een uitkomst.

Moniek’s verhaal: van horen naar écht begrijpen

Moniek (27) heeft een verstandelijke beperking, is blind en zeer motorisch beperkt. Ze gebruikt gezichtsuitdrukkingen, klanken en bewegingen om keuzes te maken. Daar is ze heel goed in.

Maar vertellen over haar vakantie of meepraten over het nieuws? Dat kon ze niet. Tijdens corona merkte haar omgeving dat ze gespannen raakte door alle informatie die langs haar heen ging, zonder uitleg. Pictello en WidgitGo brachten hier verandering in.  

Pictello: verhalen tot leven brengen
Met Pictello kan Moniek haar ervaringen delen. Haar begeleiders maken verhalen met foto’s, video’s en ingesproken tekst. Bijvoorbeeld:

• Een vakantieverhaal met beelden, geluiden en een begeleider die de tekst inspreekt.
• Een filmpje van een museumbezoek, zodat Moniek samen met anderen kan terugkijken en erover kan praten.
• Een geluidsopname van de koffiemachine uit haar favoriete café, wat herinneringen oproept.

Door deze visuele en auditieve ondersteuning kan Moniek niet alleen haar belevenissen delen, maar ook ervaringen beter verwerken.

WidgitGo: gespreksstarter voor meer interactie
Naast het vertellen van verhalen helpt WidgitGo Moniek om over meer onderwerpen te praten. Samen met haar ouders en begeleiders is een persoonlijke gespreksgids gemaakt. Hierin staan thema’s, vragen en gesprekstips over bijvoorbeeld:

• Interesses, familie en vriendschappen
• Dagelijkse dingen zoals boodschappen of tv-programma’s
• Lastigere onderwerpen zoals ziek zijn of pijn aangeven

Dankzij deze apps is Moniek minder afhankelijk van wat toevallig ter sprake komt. Haar wereld is groter geworden, en haar contact met anderen veel betekenisvoller.

Meer weten of wil je ontdekken wat deze apps kunnen betekenen voor iemand in jouw omgeving? Neem gerust contact op!

Ans Cornel

Waar begin je met het kiezen van een spraakhulpmiddel? Er zijn veel soorten hardware, software en ook nog vocabulaires. Om ouders en professionals te ondersteunen in deze zoektocht hebben we ons overzicht weer geüpdatet met de laatste ontwikkelingen. Dank aan alle leveranciers die dit overzicht mogelijk hebben gemaakt!

Het volledige overzicht is hier te vinden: https://ocspecialisten.nl/vocabulaires/

Eerst even kort over mijn werk;

Ik vertaal psychologisch, logopedische en orthopedagogische adviezen naar de praktijk van alle dag. Dat wil zeggen dat ik gezinnen, leerkrachten, begeleiders of anderszins betrokkenen ook uitleg geef over de beperking van hun kind of leerling.  Ik leg uit hoe hun kind of leerling de wereld waarneemt, informatie verwerkt, communiceert met zijn of haar omgeving  en wat hij of zij van de omgeving nodig heeft aan ondersteuning.

Voor veel van mijn cliënten komt in dat verhaal ook naar voren dat visuele taal zeer ondersteunend is aan de gesproken woorden (die in de lucht vervliegen nadat ze zijn uitgesproken). Gesproken taal belast een deel van hun werkgeheugen, dat vaak kleiner is dan ons werkgeheugen. Het werkgeheugen is de plek  waar iemand o.a. de gesproken taal tijdelijk moet opslaan om met de informatie uit deze taal aan de slag te gaan. Dat werkgeheugen, vergelijk het met een werkgeheugen van een computer, kan ontlast worden met een visuele taal die zichtbaar blijft  Vergelijk de visuele taal met een externe opslag (USB-stick) waarmee je je computeropslag vergroot.

En als ik uitleg dat visuele taal van belang is om het werkgeheugen te ontlasten dan moet ik dat natuurlijk ondersteunend tekenen, visueel maken. Want dan ervaren mensen dat het voor ons zo werkt, en dus ook voor hun kind/leerling.

Na de uitleg hoe het brein van het kind werkt, ga ik in mijn behandeling over naar welke ondersteuning een kind nodig heeft. Deze praktische adviezen zijn dus gebaseerd op de eerder gegeven uitleg over hoe het brein van het kind werkt. Tijdens het uitleggen van de praktische adviezen wil ik dat ouders begrijpen waarom het kind deze vorm van ondersteuning nodig heeft. In het gesprek over een praktisch advies kan ik met een simpele verwijzing naar de tekeningen van eerdere gesprekken en uitleg de ouder er aan herinneren waarom we deze ondersteuning gingen inzetten. Het zijn eigenlijk een soort notulen in één oogopslag.  

Als een ouder de uitleg over het brein van zijn of haar kind kan volgen en begrijpen is dat nog iets anders dan het verhaal over hun kind ook kunnen overdragen aan anderen mensen. Hoe leg je als ouder uit aan familie, vrienden en leerkrachten hoe de ontwikkeling van jouw kind anders is, en waarom jullie daarom aanpassingen doen of ondersteuning vragen. Met behulp van de tekeningen kunnen ouders hun verhaal zelf vaak beter richting geven, het biedt ze hulp bij het zelf beter verwoorden (of eigenlijk moet “verwoorden” dus hier “verduidelijken” zijn) van wat hun kind en zij zelf nodig hebben.

Veel van de gezinnen die ik begeleid hebben kinderen die ook na mijn vertrek nog veel ondersteuning nodig zullen hebben. Ze zullen in de toekomst op nieuwe plekken/groepen komen waar men uitleg moet krijgen over hoe hun brein werkt. Als het nabije en blijvende netwerk (familie, vrienden) in staat is, deze uitleg en ondersteuningsbehoeften te verwoorden….euh ik bedoel verduidelijken, eventueel met mijn ondersteunende tekeningen dan ben ik trots en laat ik vol vertrouwen een gezin achter.

Wat OC kan doen.

Samen zoeken naar mogelijkheden!

Sommige kinderen raken je meteen, zo ook Zara van 5 jaar. Ze is volledig afhankelijk van anderen en kan alleen haar gezicht bewegen. En dat gezicht spreekt boekdelen, maar Zara kan zelf niet praten. De vraag is om te zoeken naar een manier om haar toch de mogelijkheid te geven om te communiceren en haar kleine wereldje iets groter te maken. De medische zorg is de eerste vereiste, maar leren communiceren zal Zara’s kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Een zoektocht naar wat wel kan in een lijf waar zo veel niet kan begint.

Samen met de mensen on haar heen kijken we naar verschillende hulpmiddelen. De leverancier van OC (ondersteunde communicatie) hulpmiddelen komt met verschillende hulpmiddelen langs. We proberen of Zara met haar hoofd een knop kan indrukken, met haar ogen een computer kan bedienen, of met haar mond een hendel kan bewegen om te scannen? We weten ook nog niet wat Zara begrijpt, omdat ze nu nog geen mogelijkheid heeft om zich te uiten. Daarom proberen we verschillende computers uit met symbool programma’s erop. Gelukkig is er steeds meer mogelijk en kan er een systeem gevonden worden wat bij Zara past.

In de proefperiode die volgt op de passing kunnen we uitproberen of de keuze goed is. Zara blijkt veel meer te begrijpen dan verwacht en plezier te hebben in het werken met een oogbestuurde computer. Dit kost haar het minste energie en houdt ze het langste vol. We proberen actie/ reactiespelletje uit en beginnen met een paar pictogrammen op een pagina om te kijken wat ze onthoudt en zelf gaat inzetten na het modelleren (voordoen). Ze blijkt ook humor te hebben, want ze geeft expres gekke antwoorden en straalt dan met haar hele gezicht.

Na de proefperiode doen we voor Zara een aanvraag voor een oogbestuurde computer met een symbool vocabulaire wat met haar mee kan groeien, je moet er immers 5 jaar mee doen en dan is zij 10 jaar en in een andere ontwikkelingsfase. De leverancier van de computer ziet het belang van de computer en helpt met de aanvraag, hierdoor wordt het gelukkig goedgekeurd.

Na de levering van de computer begint het voor Zara pas echt. Zij gaat een nieuwe taal leren. De omgeving moet ook leren de computer te gebruiken in alledaagse situaties en vooral voordoen aan Zara hoe ze de computer kan gebruiken. De vocabulaire moet worden aangepast. We voegen foto’s van het gezin en de verpleging toe, woorden die veel gebruikt worden komen op de snelle boodschappen pagina en we passen de achtergrond kleur aan om goed contrast te geven. Alles zo veel mogelijk met Zara, zodat ze eigen regie heeft en weet wat er verandert. We proberen niet te veel te veranderen, zodat Zara nog weet waar alles staat en niet steeds weer moet zoeken.

Dit is een periode die veel doorzettingsvermogen van iedereen vraagt. De omgeving ziet gelukkig dat Zara haar wereld vergroot, ze kan filmpjes en boeken kijken, er over kletsen, grappen maken, spelletjes spelen en haar mening geven. Maar vooral is Zara blijer en huilt minder, omdat ze gehoord wordt en zich minder verveelt. Ze kan mensen roepen en kiezen wat ze zelf wil doen. Zara heeft ons verbaasd in haar motivatie om als het moeilijk was toch te zoeken naar de juiste pictogrammen en synoniemen te kiezen voor een woord als ze het niet vinden kon.

Een vooruitgang voor Zara en de mensen om haar heen die niet zonder vallen en opstaan is gegaan, maar gezorgd heeft dat haar niet alles meer overkomt. Ze kan nu zelf communiceren met haar omgeving.

(De naam Zara in deze tekst is omwille van privacy verzonnen.)